تاريخچه و اپيدميولوژي HTLV در ایران

اولين بار در سال 1365 خورشيدي دو بيمار مبتلا به لوكمي سلول T بزرگسالان از مشهد معرفي شدند كه احتمال ابتلاي آنان به ويروس HTLV-1 وجود داشت اما آزمون سرولوژيكي ويروس در آن‌ها انجام نشد.

در سال 1369 خورشيدي تعداد 4 بيمار مبتلا به اين نوع لوكمي در فلسطين اشغالي گزارش شد كه همه آن‌ها از مشهد به اين كشور مهاجرت كرده‌بودند و در سه نفر از آنان عفونت HTLV-1 وجود داشت. در مطالعه ديگري كه در همان سال انجام شد، 12درصد يهودياني كه از مشهد به فلسطين اشغالي مهاجرت كرده‌بودند، از نظر عفونت HTLV-1 مثبت گزارش شدند در حالي‌كه در ميان يهوديان ايراني غير مشهدي و ساير يهوديان غير ايراني هيچ مورد مثبتي مشاهده نشد. شيوع بالاي عفونت HTLV-1 در يهوديان مشهد نسبت به ساير يهوديان ايراني و غير ايراني در فلسطين اشغالي در مطالعه وسيع‌تر ديگري در سال 1377 خورشيدي نيز تاييد گرديد.

در سال 1370 خورشيدي، يك بيمار مشهدي مبتلا به لنفادنوپاتي ژنراليزه با تظاهرات كلاسيك باليني و پاتولوژي مايكوزيس فونگوئيدس در آلمان معرفي شد كه آزمايشات اوليه و تاييدي وجود آنتي‌بادي ضد HTLV-1 در سرم وي را مشخص كرد. همچنين در اين سال گزارش مقدماتي بررسي سرولوژي HTLV-1 در خراسان منتشر شد كه شامل ارزيابي 300 نمونه سرم از خراسان و گنبد كاووس و نيز نمونه سرم چند بيمار با پاراليزي اسپاستيك، ATL  و لنفوم  نان‌هوچكين بود.

در سال 1371 خورشيدي، ابتلا به HAM/TSP در دو بيمار ايراني كه با تشخيص اسكلروز متعدد به آلمان ارجاع شده‌بودند، گزارش شد. همچنين در همان سال 13 بيمار مبتلا به لوكمي سلول T بزرگسالان از بيمارستان قائم (عج) مشهد گزارش شد كه در تمام آن‌ها يافته‌هاي سرولوژيكي به نفع HTLV-1 بود. به‌علاوه در همان سال ابتلا به HAM/TSP در دو بيمار ايراني كه با تشخيص اسكلروز متعدد به آلمان ارجاع شده‌بودند، گزارش شد.

در سال 1372 خورشيدي، تشخيص ATL همراه با درگيري لنفوماتوز دريچه قلبي در يك خانم 60 ساله مشهدي گزارش گرديد.

به‌دنبال مطالعات يادشده، احتمال اندميك بودن استان خراسان از نظر عفونت HTLV-1 را مطرح گرديد و پس از آن پژوهش‌هاي متعددي جهت بررسي شيوع اين عفونت در استان خراسان و ساير مناطق كشورانجام شد.

شيوع HTLV-1 در جمعيت عمومي و گروه‌هاي کم‌خطر ايران

در مطالعه‌اي كه در سال 1372 خورشيدي بر روي 1511 نمونه خون‌هاي اهدايي در بانک خون و نمونه خون‌هاي موجود در آزمايشگاه‌هاي مشهد انجام شد، شيوع ابتلا به ويروس HTLV-1 به ميزان 2/3 درصد گزارش گرديد. همچنين بررسي بيماران مبتلا به ATL و TSP مشخص نمود كه ويروس HTLV-1 در مشهد متعلق به زيرگروه جهانی (cosmopolitan) است.

اولين مطالعه سازمان اتقال خون ايران در سال 1373 خورشيدي بر روي حدودا 16000 نمونه معادل 1% نمونه تصادفي از كل خون‌هاي اهدايي در 21 پايگاه انتقال خون كشور انجام شد و شيوع كلي HTLV-1 در كشور را 0/3 درصد برآورد کرد. در اين مطالعه ميزان ابتلا در اهداكنندگان خون در مشهد 1/97 درصد گزارش گرديد در حالي‌كه در شهرهاي ديگر كشور بين صفر تا 0/5 درصد متغير بود. در اين ميان كرج (0/5%)، تهران (0/42%)، تبريز (0/4%) و زاهدان (0/3%) بيشترين ميزان ابتلا را داشتند. شيوع HTLV-1 در قم، شيراز، گرگان، كرمان و كرمانشاه 0/14 تا 0/24 درصد بود و در اصفهان، بندرعباس، قزوين، اهواز، اراك، همدان، ساري، سمنان، يزد، سنندج و خرم‌آباد صفر و يا كمتر از 0/1 درصد بود.

در همان سال در مطالعه‌اي كه بر روي مبتلايان به انواع لوكمي و لنفوم و تعدادي از بيماران با ميلوم متعدد، آنمي آپلاستيك و مايكوزيس فونگوئيد مراجعه‌كننده به بيمارستان‌هاي مشهد و تنها با استفاده از ‌روش الايزا انجام شد، 14/5 درصد آنان از نظر ويروس HTLV-1 مثبت بودند. 

در پژوهشي كه در سال 1375 خورشيدي در بين 694 نفر از مراجعه‌كنندگان به آزمايشگاه‌هاي تشخيص طبي، داوطلبان اهداي خون و 13 نفر از مبتلايان به لنفوم در مشهد و نيز 90 نفر از افراد سالم مراجعه‌كننده به درمانگاه آلرژي در گنبدكاووس انجام شد، ميزان ابتلا در افراد سالم در مشهد 3 درصد گزارش گرديد و تمامي 13 بيمار مبتلا به لنفوم، HTLV  مثبت بودند ما در ساكنين گنبد كاووس هيچ مورد مثبتي مشاهده نشد.

در مطالعه بعدي سازمان اتقال خون که در فاصله 5 سال 1388 تا 1392‌ در اهداكنندگان خون 7 استان کشور شامل خراسان‌هاي شمالي، رضوي و جنوبي، البرز، گيلان، اردبيل و آذربايجان غربي انجام شد، شيوع عفونت HTLV-1 به ميزان 0.1 درصد گزارش شد. در اين ميان بالاترين شيوع HTLV-1 از استان خراسان رضوي با مقدار 0.2 درصد و کمترين آن از استان اردبيل با مقدار 0.01 درصد گزارش گرديد.

در مطالعه ديگري که در فاصله 9 سال متوالي از ابتداي 1389 تا انتهاي 1397‌ در اهداكنندگان خون 7 استان يادشده انجام شد، شيوع عفونت HTLV-1 به ميزان 0.07 درصد گزارش شد كه نشان‌دهنده کاهش قابل توجه شيوع آن در سال‌هاي اخير در اهداكنندگان خون ايران بود. در اين ميان شيوع عفونت از مقدار 0.12 درصد در سال 1389 به مقدار 0.03 درصد در سال 1397 کاهش يافته بود.

1- شيوع HTLV در استان خراسان رضوي

شيوع عفونت HTLV-1 در فاصله سه سال متوالي از ابتداي زمستان 1382 تا انتهاي پاييز 1385 در اهداكنندگان خون مشهد، 0/42 درصد گزارش شد كه نشان‌دهنده روند نزولي شيوع عفونت در اين گروه بود. با آزمون‌هاي الايزا و وسترن‌بلات 0/45% نمونه‌‌ها (0/76% زنان و 0/42% مردان) از نظر HTLV-1 مثبت بودند. اين ميزان در سه سال يادشده به ترتيب برابر با 0/5، 0/44 و 0/42 درصد بود. كاهش شيوع عفونت از 0/77% در سال 1378 به 0/42% در سال  1385 معني‌دار بود و خطر نسبي شيوع سرمي HTLV-1 در اهداكنندگان خون در سه سال اخير 0/63 بار كمتر از خطر آن در سال 1378 بود. نويسندگان اين كاهش شيوع را به غربالگري خون‌هاي اهدايي از نظر HTLV-1 كه از سال 1375 در استان خراسان شروع شده‌ بود و نيز آموزش عمومي جامعه نسبت دادند.

مطالعه جهاد دانشگاهي در سال 1388خورشيدي نشان داد شيوع عفونت در جمعيت عمومي مشهد برخلاف اهداكنندگان خون در سال‌هاي اخير رو به كاهش نبوده‌ است. در اين مطالعه 1678 نفر از جمعيت عمومي ساكن در مناطق دوازده گانه شهرداري مشهد از تمام گروه‌هاي سني بالاي يك سال به‌روش تصادفي خوشه‌اي چندمرحله‌اي انتخاب و از نظر ابتلا به HTLV-1 با آزمون ELISA و نيز آزمون‌هاي وسترن‌بلات و PCR بررسي شدند. شيوع كلي عفونت HTLV-1 در جمعيت عمومي، 12/2 درصد (46/1% در مردان و 66/2% در زنان) به‌دست آمد.

در مطالعه‌اي كه در سال 1381 بر روي 1003نفر از جمعيت عمومي شهرستان نيشابور انجام شد، براساس آزمايشات الايزا، ابتلا به ويروس HTLV-1 به ميزان 3/39 درصد گزارش شد. در مقاله منتشره به تاييد نتايج الايزا مثبت با آزمايشات تاييدي اشاره نشده است.

در سال 1388 خورشيدي مطالعه جهاد دانشگاهي در مراجعين به آزمايشگاه نيشابور، شيوع بالاي عفونت را در اين شهرستان تاييد نمود. به‌طوري كه 7/25 درصد از 482 نفري كه به دلايل مختلف براي انجام آزمايش تشخيصي HTLV به آزمايشگاه جهاد دانشگاهي در نيشابور مراجعه كرده‌بودند در آزمايش تاييدي وسترن‌بلات، مبتلا به عفونت HTLV-1 بودند.

در مطالعه‌اي در سال 1387 خورشيدي تعداد 2034 نمونه سرم از افراد سالم سراسر استان گلستان به نسبت تعداد جمعیت هر یک از شهرستان‌ها و به صورت تصادفی جمع آوری و از نظر آنتی‌بادی بر عليه HTLV آزمايش گرديد كه در نهايت شش نمونه (0/3 درصد) HTLV-1 مثبت بودند.

در مورد اينکه چرا عفونت HTLV-1 در خراسان شایعتر است، فرضيات مختلفي مطرح شده است. يکي از دلايل احتمالی آن این است كه روزگاری نیشابور مهد تمدن بوده و از نقاط مختلف دنیا به این شهر و دیار می‌آمده‌اند و احتمالاً بردگانی كه از آفریقا آمدند ویروس را با خود به خراسان آورده‌اند.

2- شيوع HTLV در ساير استان‌هاي كشور

مطالعات اندکي در مورد شيوع عفونت HTLV-1 در جمعيت عمومي ساير مناطق کشور انجام شده است. شيوع عفونت در در جمعيت عمومي زاهدان و زابل برابر با 0.5 درصد، بيرجند 0.4 درصد و شهرستان‌هاي استان گلستان 0.3 درصد گزارش شده است. در مراجعين به يکي از آزمايشگاه‌هاي بيمارستان امام در ساري در سال 1388 خورشيدي، شيوع عفونت HTLV-1 در مراجعين به  0/08 درصد گزارش شده است.

مطالعاتي كه در داوطلبان اهداي خون از مناطق مختلف كشور (غير از خراسان رضوي) انجام شده است، بيانگر شيوع بسيار پايين عفونت (کمتر از 0.1 درصد) در بيشتر استان‌ها از جمله آذربايجان غربي، اردبيل، اصفهان، البرز، بوشهر، تهران، خراسان جنوبي، خراسان شمالي، کرمان، گلستان و گيلان است. ميزان شيوع 0/1 تا 0/5 درصد در اهداكنندگان خون از استان‌هاي ايلام، فارس (شهرستان جهرم)، کرمانشاه و مازندران (شهرستان بابل) گزارش شده است.

شيوع HTLV-1 در گروه‌هاي پرخطر ايران

شيوع عفونت HTLV-1 در جمعيت‌هاي پرخطر کشور از جمله بيماران تالاسمي، هموفيلي و همودياليزي در بيشتر استان‌هاي كشور بالاست. البته هيچ مورد مثبتي از ويروس در بيماران هموفيلي و همودياليزي بوشهر و در بيماران همودياليزي کردستان و هرمزگان گزارش نشده است. همچنين شيوع عفونت به ميزان کمتر از 1 درصد در بيماران همودياليزي تهران و مازندران برآورد شده است.

شيوع عفونت به ميزان 1 تا 5 درصد در بيماران تالاسمي از استان‌هاي اصفهان، بوشهر، سيستان و بلوچستان، کردستان، کرمانشاه، گلستان، مازندران و هرمزگان، در بيماران هموفيلي از تهران و خراسان جنوبي و در بيماران همودياليزي از آذربايجان غربي گزارش شده است.

مطالعه‌اي در سال 1384 خورشيدي شيوع عفونت HTLV-1 در بيماران همودياليزي در اروميه را سه برابر شايع‌تر از افراد سالم و اهداكنندگان خون گزارش نمود (به‌ترتيب 1/05 و 0/34 درصد).

همچنين شيوع عفونت HTLV-1 در بيماران تالاسمي زاهدان و زابل 1/6 درصد و سه برابر شايع‌تر از افراد سالم و اهداكنندگان خون گزارش شده است.

شيوع عفونت HTLV-1 در دريافت كنندگان مكرر خون استان بوشهر شامل مبتلايان به تالاسمي و هموفيلي و بيماران همودياليزي در سالهاي 1381 تا 1382، 2/18 درصد گزارش شده‌ است.

همچنين در بررسي سال 1386 در استان هرمزگان شيوع عفونت HTLV-1 در اهداكنندگان خون 0/18 درصد و در دريافت كنندگان مكرر خون شامل مبتلايان به تالاسمي و هموفيلي و بيماران همودياليزي 2/38 درصد گزارش شد. در اين مطالعه 3/1 درصد از افراد تالاسميك مبتلا به اين ويروس بودند اما هيچ يك از بيماران همودياليزي و مبتلايان به هموفيلي عليرغم سابقه دريافت فرآورده‌هاي خوني داراي آنتي‌بادي‌هاي ضد اين ويروس نبودند.

شيوع عفونت به ميزان بالاتر از 5 درصد در بيماران تالاسمي از استان‌هاي تهران و چهارمحال و بختياري و در بيماران همودياليزي از چهارمحال و بختياري و خراسان رضوي برآورد شده است. در واقع بيشترين فراواني عفونت HTLV-1 در ايران در بيماران همودياليزي شهرستان نيشابور به ميزان 14/5 درصد گزارش شده است.

در يك مطالعه مقدماتي در سال 1386، از 360 بيمار تالاسمي كه به بيمارستان كودكان دكتر شيخ مشهد مراجعه مكرر داشتند، 6/1% آنان آزمايش الايزاي HTLV-1 مثبت داشتند اما آزمون تاييدي براي آن‌ها انجام نشد.

در استان چهارمحال و بختياري شيوع عفونت HTLV-1 در بيماران تالاسميك و همودياليزي در فاصله سالهاي 1384 تا 1385، 11 برابر بيشتر از شيوع آن در اهداكنندگان خون گزارش شده‌ است (به‌ترتيب 6/72 و 0/62 درصد).

 در سال 1380 خورشيدي، شيوع عفونت HTLV-1 در معتادين تزريقي زندان مركزي مشهد، براساس نتايج آزمايش الايزا، 52 درصد گزارش شد اما آزمون تاييدي براي نمونه‌هاي الايزا مثبت انجام نشد.

 References:

• Tabei SZ,  et al.  Adult T-cell leukamia/lymphoma in the northestern province of Iran. Iran J Med Sci. 1986.
• Meytes D, et al.  Serological and molecular survey for HTLV-1 infection in a high-risk Middle Eastern group. Lancet. 1990.
• Sidi Y, et al.  Adult T-cell lymphoma in Israeli patients of Iranian origin. Cancer. 1990.
• Detmar M, et al.  A case of classical mycosis  fungoides  associated with human T-cell  lymphotropic virus type I. Br J Dermatol. 1991.
• Safai B, et al. Preliminary studies of HTLV-1 in Iran. 5th International Conference on Human Retrovirology, Japan, 1992.
  
• Kitze B,  et al. Differential diagnosis of HTLV-1-associated myelopathy and multiple sclerosis in Iranian patients. Clin Investig. 1992.
• Farid R, et al.  Clinical manifestation of adult T-cell lymphoma/leukemia associated with HTLV-1 in North-eastern Iran.  Iran J Med Sci. 1992.
• Gabarre J, et al. Adult T-cell leukemia/lymphoma revealed by a surgically cured cardiac valve lymphomatous involvement in an Iranian woman: clinical, immune-pathological and viromolecular studies. Leukemia. 1993.
• Farid R, et al. Seroepidemiology and virology of HTLV-1 in the city of Mashhad, northeastern Iran. Serodiagn Immunother Infect Disease. 1993.
• Sotoodeh M, et al, Detection of human T-cell leukemia virus carriers in Thalassemia patients in Shiraz: A brief report. Iran J Med Sci 1994.
• Rezvan H, et al. A cluster of HTLV1 infection in northeastern of Iran. Transfusion Today. 1996.
• Safai B, et al. Prevalence of HTLV type I infection in Iran: a serological and genetic study. AIDS Res Hum Retroviruses. 1996.
• Tavanai Sani A. serologic prevalence of HTLV among blood donors in Mashhad (northeastern Iran). Arch irn Med. 2001.
• Abbaszadegan MR. et al. Prevalence of human T-lymphotropic virus type 1 among blood donors from Mashhad, Iran. J ClinMicrobiol. 2003.
• Rowhani-Rahbar A, et al. Prevalence of common blood-borne infections among imprisoned injection drug users in Mashhad, north-east of Iran. Arch Iran Med. 2004.
• Karimi A, et al. comparison of Human T-cell Leukemia virus type-I (HTLV-I) seroprevalence in high risk patients ( thalassemia and hemodialysis) and healthy individuals from Charmahal-Bakhtiari province, iran. Kuwait Med J 2007.
•  Ziaee M, et al. Evaluation of HGV viremia prevalence and its co-infection with HBV, HCV, HIV and HTLV-1 in hemophilic patients of Southern Khorassan, Iran.Hep Mon 2007.
• Mansouri Torghabeh H, et al. Transfusion-Transmitted Viruses in Individuals  with Thalassemia Major at Northeastern Iran, a  Retrospective Sero- Epidemiological Survey. Iran J Blood Cancer. 2008.
• Fallahi S, et al. Incidence of human T-lymphotropic virus type 1(HTLV-1) among blood donors from Ilam, Iran.Ir J Virol. 2008.
•  Rostamzadeh KJhameneh Z, et al. Survey of the seroprovalence of HTLV I-II in hemodialysis patients and blood donors in Urmia. Saudi J Kidney Dis Transpl. 2008.
• Tarhini M, et al. Declining tendency of human T-cell leukaemia virus type I carrier rates among blood donors in Mashhad, Iran. Pathology. 2009.
• Rafatpanah H, et al. High prevalence of HTLV-1 infection in Mashhad, Northeast Iran: A population-based seroepidemiology survey. J Clin Virol. 2011.
• Hedayati-Moghaddam MR,  et al.  Epidemiology of HTLV-1 in Neyshabour, Northeast of Iran. Iran Red Crescent Med J. 2011.
• Azarpazjhoo MR,et al. HTLV-1 prevalence in Northeastern Iran, Sabzevar; An epidemiologic based study and phylogenetic analysis. AIDS Res Human Retroviruses. 2011.
• Ghaffari J, et al. Seroprevalence of human T-cell lymphotropic virus type 1 infection (HTLV1) in different patients in the north of Iran. Afr J Biotechnol. 2011.
•  Rafatpanah H, et al. Prevalence and Phylogenetic Analysis of HTLV-1 in a Segregated Population in Iran. J Med Virol. 2016.
• فرید حسینی رضا و همكاران، گزارش مقدماتي بررسي سرولوژي HTLV 1 در بين افراد طبيعي خراساني و افراد با ريسك بالا، دهمين كنگره فيزيولوژي و فارماكولوژي ايران، اهواز، آذر 1370
• حوري رضوان و همكاران؛ بررسي مقدماتي فراواني  HTLV-1/II در ميان اهداكنندگان خون در ايران. فصلنامه خون، بهار 1374.
• حوري رضوان و همكاران؛ بررسي شيوع HTLV-1 بين بيماران تالاسمي و هموفيل در تهران. فصلنامه خون، تابستان و پاييز 1374.
• رضا فرید حسینی و همكاران؛ سرو اپیدمیولوژی HTLV1 در مشهد. مجله علمي سازمان نظام پزشكي جمهوري اسلامي ايران، زمستان 1374.
• محمود رضا پوركريم و همكاران؛ شيوع آنتي‌بادي‌هاي ضد HTLVI/II در ميان اهداكنندگان خون استان بوشهر، دو فصلنامه طب جنوب، اسفند 1382.
• عبدالوهاب مرادي و همكاران؛ سرواپيدميولوژي HTLV1 در بيماران با تالاسمي ماژور شهرهاي زابل و زاهدان، مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي زنجان، تير 1382.
• رضا فريد حسيني و همكاران؛ بررسي سرواپيدميولوژيك عفونت HTLV-1 در شهرستان نيشابور، مجله دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي مشهد، 1383.
• غلامرضا اناركي محمدي و همكاران؛ بررسي شيوع ويروس HTLV-1 در بيماران تالاسمي دريافت كننده مكرر خون در شهر تهران در سال 1382، مجله دانشگاه علوم پزشکي ايران، پاييز  1384.
• محمود رضا پوركريم و همكاران؛ بررسي سرواپيدميولوژيك عفونت HTLVI/II در بيماران دريافت ‌كننده مكرر خون استان بوشهر در سال 1382، فصلنامه خون، تابستان 1384.
• خدابردي  كلوي و همكاران؛ سرواپيدميولوژي HTLV-1 در استان گلستان. مجله علوم آزمايشگاهي دانشگاه علوم پزشكي گلستان، بهار و تابستان 1387.
• رخشان مسعودي و همكاران؛ فراواني ويروس HTLV1,2 در بين اهداكنندگان خون پايگاه انتقال خون كرج، اولين كنگره بين‌المللي HTLV-1 و بيماري‌هاي وابسته در ايران. 1388.
• فرشيد عابدي و همكاران؛ و همكاران؛ مطالعه سرواپيدميولوژيك HTLV در مبتلايان به تالاسمي، هموفيلي و همودياليزي استان هرمزگان، مجله پزشكي هرمزگان، تابستان 1388.
• مازيار غفوري و همكاران؛ آلودگي‌هاي ويروسي قابل انتقال از راه خون در اهداكنندگان خراسان جنوبي، فصلنامه خون، زمستان 1389.
• محمدصادق مروي و همكاران؛ بررسي فراواني و پراكندگي جغرافيايي عفونت HTLV در بين اهداكنندگان خون پايگاه انتقال خون نيشابور از فروردين 1382 تا اسفند 1387، هفتمين همايش پژوهشي ساليانه دانشجويان دانشگاه هاي علوم پزشكي شرق كشور، آبان  1390.